Κούρεψε τα ΄αυγό και πάρε το μαλλί του

Ο Σοφός λαός μας λέει παραβολικά, για να περιγράψει συνοπτικά μια δυσμενή εξέλιξη: <>, ή <>. Το λέει για κάποιον ο οποίος, ενώ έχει δίκιο, δεν μπορεί να το βρει ή να πάρει αυτά που του χρωστούν, γιατί ο υπόχρεος δεν έχει.

Η φράση αυτή όμως εξακολουθεί έως σήμερα από τα αρχαία μας χρόνια .

Ωόν τίλλεις ( = κουρεύεις τ΄αυγό ) έλεγαν σχετικά οι αρχαίοι μας πρόγονοι για ανάλογες περιπτώσεις ( Διογένιαν. 45. Πλουτάρχ. Boisson 40 Αποστόλ. 71 Bekker An. Gr. I. 69,29)

Τίλλω (Όμηρος Οδ. Ο,527, Ιλ. Χ,406 τίλjω) στα αρχαία ελληνικά σημαίνει μαδώ, βγάζω, αποσπώ, εκριζώ, ξεφτίζω, ξεφλουδίζω και εξ΄αυτού εξάγονται και οι λέξεις :

• Τίλσις και τιλμός (= η απόσπαση τριχών, κοινώς το μάδημα) ,
• Τίλμα (= κοινώς το στουπί, το αποτετιλμένο, το ξαντό, ό,τι δύναται να μαδηθεί)
• Τιλτός (= ο μαδημένος, ο ξεφτισμένος), κλπ.

Λέξεις πού από τον Όμηρο συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται έως και σήμερα .

Όσον αφορά το ωόν, είναι το λεγόμενο σήμερα αυγό, με την τροπή του ω σε αυ (όπως η αυδή έγινε ωδή). Γι΄αυτό και είναι ορθογραφικά – και ιστορικά – λάθος να γράφουμε το αυγό <<αβγό >> .

Άλλωστε, ο λαός μας είχε μια παροιμιώδη φράση για τον ανορθόγραφο:                                                                                                                            Αυτός είναι τόσο ανορθόγραφος που γράφει το αυγό με βήτα!!

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Το αυγό & η κότα ως νόμισμα & μέσον συναλλαγής

Μυστήριον άλυτο αυτό το μικροσκοπικό προϊόν της κότας που χρησιμεύει για τροφή σε μικρούς και μεγάλους, σε γερούς και αρρώστους και ο Λαός διερωτάται κάθε μέρα και ερωτά «η κότα γέννησε το αυγό ή το αυγό την κότα»; Αίνιγμα παραμένει ανεξήγητο, όπως αίνιγμα είναι και η ηλικία του αυγού, από ποτέ φάνηκε το αυγό και πότε ο άνθρωπος το χρησιμοποίησε. Όπως όμως και αν έχουν τα πράγματα, το αυγό έχει προσφέρει πολλά στον άνθρωπο. Τροφή υγιεινή σε χωριά και πόλεις. Κάθε χωρικός θα έχει και λίγες κοτούλες, ούτε όμως και από την πόλη έλειπαν.

Ένα αυγουλάκι για προσφάι, ένα αυγό για τον άρρωστο, ένα αυγουλάκι φρέσκο για τα παιδιά και γινόταν πόλεμος στις πόλεις, πως να βρεθεί το αυγό της ημέρας.

Όλες οι τάξεις δεν είχαν να το αγοράσουν, το κυνηγούσαν να το βρουν οι πλούσιοι και το προμήθευαν τα γύρω χωριά. Δεν ήταν τα πράγματα τόσο εύκολα, όπως σήμερα που γέμισε ο τόπος ορνιθοτροφεία και αυγά της ημέρας και ψυγεία για μεταφορά από μακριά και από ξένα μάλιστα κράτη.

Σήμερα γέμισε ο τόπος αυγά και δεν του δίνομε τόση σημασία, γιατί δεν παρουσιάζεται έλλειψη, δεν λείπει από κανένα σπίτι.

Μα δεν είναι αυτές μόνο οι ιδιότητες του αυγού. Σε προηγούμενες εποχές και ακόμα συνεχίζει στα χωριά, το αυγό είχε αντικαταστήσει το νόμισμα, ήταν κι αυτό νόμισμα, χρηματικόν μέτρον. Στο μπακάλη, στο γυρολόγο, στον κοτά, στον πραματευ­τή, στον εμποράκο, η γυναίκα το αυγό είχε για νόμισμα. Αγόραζε ότι ήθελε χωρίς να έχει πεντάρα απάνω της, χωρίς μεταλλικόν νόμισμα ή χαρτονόμισμα. Και το λαδάκι και το σαπούνι και το πετρέλαιο και όλα τα είδη οικιακής χρήσεως, ακόμη και για την προίκα του κοριτσιού και για τα νήματα και οι βαφές, για το ρουχισμό του νοικοκυριού, τα πάντα εξαγόραζε ο μικρός αυτός στρογγυλός δαίμονας με το ασπροκίτρινο περιεχόμενο του. Νόμισμα και νόμισμα σταθερό, χρυσός χωρίς εύκολες διακυμάνσεις και άγρυπνος παρακολουθητής και κατάσκοπος της οικονομικής σταθερότητας του κρατικού προϋπολογισμού.

Δεν πήγαιναν καλά τα οικονομικά, ανυψούτο ο τιμάριθμος, άμεσος και η ύψωσις της τιμής του αυγού, ακόλουθος πιστός του τιμάριθμου. Αφήνομε την εποχή των πολέμων και των σιτοδειών, τότε όπως και στο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, που για να βρεις φρέσκο αυγό ήταν δύσκο­λο και πάντα από τα χωριά ερχόταν και ως που να φτάσουν με τα τότε συγκοινωνιακά μέσα γινόταν μπαγιάτικα. Εν τούτοις σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις, το φρέσκο ιδίως αυγό, περνούσε στη μαύρη αγορά και από κάτασπρο που είναι γινόταν μαυραγορίτης. Δυο-τρεις-πέντε-δέκα κότες της αυλής ήταν πόρος ζωής για την οικογένεια και θησαυρός για την νοικοκυρά που αυτή είχε προνομιακώς την διαχείριση των αυγών.

Ανέξοδο δεν ήταν ποτέ το αυγό, γιατί και ο Εβραίος δεν το συνιστά αυτό το εμπόριο, ήταν όμως ακούραστο και χωρίς ειδική επαγγελματική απασχόληση, ήταν εύκολη η διατήρηση ενός κοτετσιού παρά­μερα στην αυλή, στην αχυρώνα ή στο υπό­γειο με λίγες κοτούλες

Η αυγοπαραγωγή, εξαρτάτο από το εργατικόν δαιμόνιον της νοικοκυράς, χωρίς καμία ιδιαίτερη επαγ­γελματική απασχόληση. Σήμερα έρχονται αεροπορικώς μυριάδες αυγά και μυριάδες κλωσσόπουλα από την Ευρώπη και από την Αμερική εις μικρή νηπιακή ηλικία και ράτσες λογής-λογής. Τότε ένα το είδος της κότας μία ράτσα καλή για όλη την Ελλάδα κάποια παραλλαγή αποτελούσαν οι βλαχόκοτες, ένα είδος που διατηρούσαν οι βλάχοι οι σκηνίτες, συνήθως φασιανές που πηγαινοέρχονταν φορτωμένες πάνω στα ζώα, πότε για το χειμαδιό και πότε για το καλοκαιριά.

Κατά τον ίδιον τρόπο τις κουβαλούσαν στα τουρνέ τους και οι γύφτοι, δεν τους έλλειπαν οι κότες που τις έπαιρναν για αντάλλαγμα. Δεν ήταν μόνο το αυγό, αλλά και η κότα σύνηθες ανταλλακτικό μέσον, αλλά για κάπως σοβαρότερες εμπορικές πράξεις. Τώρα και οι γύφτοι έγιναν μηχα­νοκίνητοι και οι βλάχοι λιγόστεψαν και τα καραβάνια χάθηκαν με την γραφικότητα τους και τις φορτωμένες κότες.

Απαραίτητος στο κοτέτσι ήταν και ο βασιλιάς της αυλής ο υπερήφανος κόκο­ρας, ο αρχιποιμήν του ορνιθοποιμνίου, το ωροσκόπιον του καιρού, το ξυπνητήρι της νυκτός και το εγερτήριο του όρθρου για τον οικοδεσπότη. Δεύτερος κόκορας δεν χωρούσε στο κοτέτσι, ούτε και από τη γει­τονιά άλλος βέβηλος. Άμα τη εμφανίσει σάλπισμα – εχθρός εν όψει και εν τω άμα η κοκορομαχία μέχρις ότου, ο ένας ηττηθεί και τραπεί εις επαίσχυντον φυγήν, χωρίς να μένουν πολλάκις και οι δύο ατραυμάτιστοι και άλλοτε σύρονται αιμόφυρτοι και άλλο­τε να πέφτουν επί του πεδίου των μαχών. Βασιλιάς του κοτετσιού όπως ήταν, βασι­λική ήταν και η τιμή του. Όταν η νοικοκυρά απεφάσιζε να πωλήσει κόκορα, ανώτερη η τιμή του και από την κότα και από τα προϊ­όντα της, το αυγό.

Και σήμερα ακόμη ανταλλάσσονται στα χωριά, όπου οι γυναίκες παίρνουν χαρ­τονομίσματα, κέρματα αργυρά ή και δολάρια ακόμη, μα και το αυγό δεν έπαψε να είναι το πρώτο και προχειρότερο μέσον και μέτρον συναλλαγής για τη νοικοκυρά του χωριού.

Και δεν ήταν μέτρο συναλλαγής μόνον το αυγό και η κότα. Μία κότα που πωλούσε η νοικοκυρά στο γυρολόγο κοτά, εκάλυπτε τόσες και τόσες ανάγκες της νοικοκυράς. Μ” αυτή θα “παιρνε και το λαδάκι και το πετρέλαιο και λίγη ζάχαρη και τόσα άλλα χρειαζούμενα του σπιτιού. Ο κοτάς κάθε λίγο γιορτή καθημερινή αναστάτωνε το χωριό με τις φωνές του κρατώντας δύο καλάθια με μακριές ουρές από τους ώμους, για τα αυγά και ένα γερό χοντρό σπάγγο να δένει τις κότες που τις έσερνε και αυτός από τον ώμο του φορτωμένος. Τα σκυλιά αναστάτωναν το χωριό στην εμφάνιση του και στην πρώτη αργόσυρτη εκείνη εκπομπή «ο κοτάς-κότες κι αυγά». Σύνθημα ο κοτάς για τις νοικοκυρές, αλλά και παρασύνθημα, επιθέσεως των σκυλιών, που τα αντιμετώ­πιζε επιτυχώς με δύο στραβές ματσούκες, (τις στραβολέγγες) γυρνώντας τες γύρω-γύρω του, χωρίς να βλέπει πίσω, έχοντας την προσοχήν του μη σπάσει τ” αυγά, και πραγματικά κρατούσε τόσο ρυθμικά τα καλάθια που ποτέ δεν τα “σπαζε.

Σπάνια να γίνει το κακό και να πέσει από καμιά τυφλαμάρα όπως έλεγε. Τότε γινόταν ομελέτα και τρέχαν τα ζουμιά κρό­κοι και ασπράδια ανάμικτα από το καλάθι και ούτε η βρύση του χωριού δεν μπορού­σε να ξεπλύνει τα καλάθια και τα γερά από τα σπασμένα αυγά.

Σήμερα χάθηκαν οι κοτάδες και οι αυγουλάδες, δεν τρων μόνο οι άρρωστοι, αλλά και οι γεροί αυγά και κότες και μόνο περισσεύματα θα παν στο μπακάλη. Ωστόσο πάντα η νοικοκυρά κρατεί λίγα αυγά παράμερα και ονοματίζει καμιά παλιά κότα που έπαψε να είναι παραγωγική για καμιά έκτακτη ανάγκη αλλά και για φιλοξε­νία κανενός ξένου που έρχεται απρόοπτα και αναπάντεχα.

Το αυγό και η κότα, δεν ήταν στο χωριό ανέκαθεν μέσον συναλλαγής, αλλά και μέσον φιλοξενίας, ένα δυο αυγά θα έβαζε στο τηγάνι η νοικοκυρά σε μια έκτακτη και αναπάντεχη επίσκεψη μουσαφίρη ξένου ή συγγενή και θα ξεντροπιαστεί, όταν δεν έχει τον καιρό μπροστά της να ετοιμάσει κάποιο άλλο φαγητό.

Και δεν είναι μόνο αυτές οι ιδιότητες του αυγού και της κότας και χρησιμότητες έχει και πολλούς συμβολισμούς.

Αυγό θα ιδρώσουν στην παραστιά το βράδυ των απόκρεω μετά το φαγητό, για να ιδούν τίνος θα ιδρώσει πρώτο και εκεί­νος θα είναι ο πιο γερός και ευτυχισμένος της χρονιάς. Τη γεροσύνη εκτός των άλ­λων συμβολίζει και το τσούγκρισμα με τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής.

Αυγά θα δώσει η νοικοκυρά στα κορί­τσια που θα “ρθούν να τραγουδήσουν το Λάζαρο. Καλαθάκι στολισμένο με λουλού­δια ανοιξιάτικα κρατούν τα κορίτσια και όχι τσαντάκι.

Πηγή: «Ήθη Έθιμα & Δοξασίες του λαού μας»

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ΧΑΣΚΑΡΗΣ: Το αποκριάτικο έθιμο της Καστοριάς

Το έθιμο του Χάσκαρη είναι ένα συμβολικό έθιμο που πραγματοποιείται στα σπίτια της Καστοριάς και στα χωριά της περιφέρειάς της, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Ο πιο ηλικιωμένος, συνήθως ο παππούς της οικογένειας, δένει στην άκρη μιας κλωστής ένα αυγό, βάζοντας τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας στην διαδικασία να το πιάσουν με το στόμα. Όλοι έχουν γυρισμένα τα μάτια τους σ” αυτόν που προσπαθεί να χάψει τ” αυγό και κάθε του κίνηση συνοδεύεται με γέ­λια και χαρούμενα ξεφωνητά και με χειροκροτήματα όταν πετύχει το χάψιμο ! Όταν συμβεί αυτό βάζουν φωτιά στην κλωστή και αν καεί ολόκληρη θεωρείται «καλός οιωνός» για την οικογένεια.
Το έθιμο του «Χάσκαρη» το επιβάλει η σαρακοστιανή επιταγή που λέει: «με αυγό κλείνει το στόμα το βράδυ της Αποκριάς και με αβγό ανοίγει πάλι το βράδυ της Ανάστασης» υπενθυμίζοντας τη νηστεία που πρέπει να τηρηθεί στο μεσοδιάστημα αυτό.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ

Το Σάββατο του Λαζάρου, Στο Δήμο των Αγίων Αναργύρων ανύπαντρα κορίτσια, μικρά και μεγάλα, φορώντας λευκά φορέματα, μοιάζοντας με νύφες, έβγαιναν στις γειτονιές, ψέλνοντας τα κάλαντα για το Λάζαρο. Οι νοικοκυρές τις κερνούσαν αυγά και άλλες λιχουδιές. Τα κορίτσια αυτά άκουγαν στο όνομα Λαζαρίνες ή Λαζαρίτσες.

Επίσης στα Τρίκαλα τα παιδιά που τραγουδάνε τα κάλαντα του Λαζάρου κρατάνε πάντα και ένα καλαθάκι στολισμένο με λουλούδια, γιατί σκοπός τους είναι να μαζέψουν αυγά.

Δώστε μας αυγά,

αυγά να σας τα πούμε

Στο χωριό Επισκοπή Ημαθίας την παραμονή του Λαζάρου, κορίτσια διαφόρων ηλικιών που ονομάζονται Λαζαρίνες , μάζευαν λουλούδια με τα οποία στόλιζαν ένα καλαθάκι. Ανήμερα της γιορτής, φορώντας τοπικές ενδυμασίες και κρατώντας από ένα καλαθάκι γύριζαν όλα τα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου:

ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ
Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια
ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι
ήρθε η μάνα σου από την Πόλη
σου “φερε χαρτί και κομπολόι (καλαμάρι)
γράψε Θόδωρε γράψε Δημήτρη
γράψε Λεμόνα και κυπαρίσσι
οι κοτούλες σας αυγά γεννούνε
δώστε μας και μας κανα αυγουλάκι να χαρούμε κι εμείς λιγάκι.

Οι νοικοκύρηδες πρόσφεραν στις Λαζαρίνες που τιμούσαν το σπιτικό τους φρούτα, αυγά, γλυκά ή άλλα καλούδια, αλλά και χρήματα.